Ngày 26/08, Hòa giải viên, Luật sư Lê Quang Vy (Luật sư thành viên Công ty Luật Global Vietnam Lawyers, Hòa giải viên Trung tâm Hòa giải Việt Nam (VMC) thuộc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam VIAC) đã trình bày tham luận xoay quanh vấn đề bảo hộ quyền tác giả đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra, nêu rõ khoảng trống pháp lý và kiến nghị hoàn thiện chính sách tại Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo” do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Công ty TAT Law Firm và Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo tổ chức.

Chương trình thu hút sự tham dự của đại diện cơ quan quản lý, chuyên gia pháp lý, giới học thuật và cộng đồng doanh nghiệp. Các thảo luận tập trung vào yêu cầu cập nhật khung pháp luật sở hữu trí tuệ (SHTT) trong bối cảnh kinh tế số, nhấn mạnh tính dự đoán, hiệu quả thực thi và sự cần thiết khuyến khích đổi mới sáng tạo. 

Bên cạnh bức tranh tổng quan, diễn đàn đi sâu vào các chủ đề mới phát sinh từ công nghệ, đặc biệt là tác động của trí tuệ nhân tạo (AI) lên quyền tác giả, dữ liệu và quy trình sáng tạo. Không chỉ dừng ở kiến nghị chính sách, các phiên thảo luận còn tập trung vào năng lực thực thi và khả năng dự đoán của hệ thống pháp luật, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp giảm rủi ro tranh chấp và nâng cao hiệu quả khai thác tài sản trí tuệ trong hoạt động sản xuất – kinh doanh. 

Phát biểu tại diễn đàn, LS. Lê Quang Vy cho biết làn sóng AI “đang phát triển rất mạnh mẽ” không chỉ ở các nước phát triển mà ngay tại Việt Nam, qua đó bộc lộ những khoảng trống trong quản lý và đặt ra thách thức lớn cho nhà lập pháp. Câu hỏi trọng tâm, theo ông, là liệu sản phẩm do AI tạo ra có được bảo hộ quyền tác giả hay không; nếu có, chủ thể quyền là ai. 

Từ góc nhìn pháp lý hiện hành, ông Vy ghi nhận Luật SHTT của Việt Nam — dù đã qua ba lần sửa đổi (2009, 2019, 2022) - chưa có quy định trực tiếp về AI hoặc sản phẩm do AI tạo sinh. Các điều ước quốc tế nền tảng như Công ước Berne hay Hiệp định TRIPS cũng không đề cập trường hợp này. Trong khi đó, luật hiện hành xác định tác giả là con người cụ thể (cá nhân/đồng tác giả) hoặc tổ chức thông qua giao nhiệm vụ, hợp đồng — cách tiếp cận chưa “bắt nhịp” khi yếu tố tạo sinh do máy chi phối. 

Bên cạnh câu chuyện “có hay không” bảo hộ, bài tham luận nêu ba vấn đề thực tiễn nổi bật cần sớm làm rõ. Thứ nhất, phân định vai trò con người trong chuỗi tạo sinh: lập trình viên, người quản trị hệ thống, người đặt lệnh (prompt) — ai là tác giả, ai là chủ sở hữu? Thứ hai, tính nguyên gốc và tính sáng tạo của đầu ra AI khi được tạo ra trên nền dữ liệu sẵn có — liệu có thỏa điều kiện bảo hộ? Thứ ba, trách nhiệm pháp lý khi đầu ra AI xâm phạm bản quyền hoặc sử dụng dữ liệu có bản quyền trái phép — trách nhiệm thuộc chủ sở hữu hệ thống, nhà phát triển, đơn vị vận hành hay người dùng? 

Từ các vướng mắc nói trên, LS. Lê Quang Vy đề xuất nhóm giải pháp chính sách theo hướng hài hòa giữa bảo hộ và khuyến khích đổi mới. Trước hết, cần làm rõ khái niệm “tác giả” và “chủ thể quyền” trong bối cảnh có AI tham gia: nếu không thừa nhận AI là chủ thể, pháp luật phải xác định người được hưởng quyền đối với sản phẩm AI (người lập trình, người quản trị hay người đặt lệnh). Tiếp theo, xem xét cơ chế đồng tác giả/chia sẻ quyền lợi giữa các chủ thể cùng tham gia quy trình tạo sinh — tham chiếu cách phân bổ lợi ích trong lĩnh vực ghi âm, ghi hình để tránh bỏ sót đóng góp của nhà cung cấp dữ liệu, nhà phát triển hoặc đơn vị vận hành. 

Theo LS. Lê Quang Vy, mục tiêu xuyên suốt là “bảo vệ thành quả sáng tạo mà không kìm hãm công nghệ”, từ đó nâng cao tính dự đoán của pháp luật và tính khả thi khi thực thi. Ở khâu giải quyết tranh chấp, ông khuyến nghị tăng cường các phương thức ADR (hòa giải, trọng tài) để xử lý nhanh, tiết kiệm chi phí và bảo vệ bí mật kinh doanh — phù hợp đặc thù tranh chấp liên quan dữ liệu và công nghệ. 

Khép lại chương trình, ban tổ chức ghi nhận sự tham gia tích cực của các diễn giả, chuyên gia và cộng đồng doanh nghiệp. Phần tham luận của Hòa giải viên Lê Quang Vy được xem là điểm nhấn chuyên môn, góp phần làm rõ những vấn đề đang được quan tâm xoay quanh quyền tác giả trong kỷ nguyên AI, đồng thời bổ sung thêm các gợi ý mang tính thực hành cho hoạt động sản xuất – kinh doanh sáng tạo. Với tinh thần cởi mở, thực chất và hướng tới giải pháp, diễn đàn tiếp tục khẳng định vai trò là kênh kết nối tri thức, thúc đẩy hoàn thiện chính sách và nâng cao năng lực cạnh tranh dựa trên tài sản trí tuệ của doanh nghiệp Việt Nam. 

Bài/Ảnh: tổng hợp từ Diễn đàn Doanh nghiệp.